Sebze sulama periyodunu tutturamamak, hobiciler için her dönem kabus oldu ve olmaya devam ediyor. Su, bitki için gereklidir, ancak bitkinin topraktan alacağı besin maddelerinin; gövde, dal, yaprak ve en sonunda meyvaya ulaşmasında bir ‘aracıdır’. Toprakta mevcut bulunan besin elementlerinin doğal döngüsünü tamamlayabilmeleriyse, tamamen su döngüsüne bağlıdır. Bitkinizi sulamazsanız da, atacağı köklerle suya doğru gitmeye çalışacak, bu şekilde de topraktaki besin maddelerini emecektir. Sizin vereceğiniz aşırı suyla birlikte, besin maddeleri orantısız ve istenilenden fazla şekilde bitkiye taşınacağından dolayı, istenmeyen bir çok sorunu beraberinde getirecektir. Tersi bir durum da yaşanabilir.
Bitkilerde sulama, toprak yapısına, iklim yapısına, yağış durumuna, arazinin eğimine, bitki çeşidine ve yaşına bağlı olarak değişmektedir. Kumlu topraklarda daha sık, tınlı topraklarda normal aralıklarda, killi topraklarda daha seyrek sulama yapılır. Yazların, yağışlı geçtiği ve nemli bölgelerde daha seyrek, yazların kurak ve nemin düşük olduğu bölgelerde sık sulama yapılmalıdır.
Ancak şunu unutmayın ‘sık sulama’ kelimesini ‘hergün sulama’ şeklinde algılamayın Sık derken 3-4 günlük periyotları kastediyorum. Normal aralık 4-5 gün, seyrek sulama 7 günle başlar ve daha uzun süreleri kapsar…
HASTALIKLARA DAVETİYE ÇIKARMAYIN
Bir çok hastalık etmeni, sulama nedeniyle oluşur. Suyun kalitesi bir yana, gerekenden fazla ve yanlış uygulamayla verilen su; çiçek burnu çürüklüğü, mildiyö, kök boğazı çürüklüğü gibi mantari hastalıklar, yaprak yanıklıkları, köklerin boğulması, bitkinin gerekli kök oluşumunu tamamlayamaması, dengesiz kök oluşturması, vitamin ve enzimleri gereği gibi oluşturamadığı için meyvenin sağlık ve görünüş açısından kalitesiz olmasına neden olur.
Aşırı sulama, bitkilerde; yaprak, çiçek ve meyve dökümlerini tetiklerken, bu durumla birlikte ihtiyaç duyulan besinin alınımı da durur ve bitki ölmeye başlar.
Bahçede yapılan üretimde, doğa ana bir çok hatanızı tölere edebilirken, ancak saksı gibi küçük bir yetiştirme ortamında yapacağınız hata, size pahalıya mal olabilir. Bu nedenle, özellikle saksıda yetiştiricilik yapmak isteyenler, mümkün olabileceği en geniş alanlarda çalışma yapmaya özen göstermek zorundadır. Bu nedenle şartlarınızı esnetmeye çalışın veya yapacağınız küçük dokunuşlarla bu hataların zarar eşiklerini aşağıda tutmaya çalışın... Konumuz saksıda yetiştiricilik olmadığı için bu konuyu başka bir yazıya saklıyorum.
SU İHTİYACINI ANLAMA YÖNTEMLERİ
1- Bitkilerde sulama zamanının geldiği; yaprakların solması ve pörsümesi ile anlaşılır ki; sabahın erken saatlerinde (9-10 gibi) veya akşama yakın saatlerde (5-6 gibi) bitkilerin yapraklarında oluşan pörsüme ve solgunluktan sulama zamanının geldiği anlaşılır Bu saatların arasındaki zaman dilimlerinde, gözle yapılan bu tespit yanıltıcı olur çünki, bu zaman aralığında bitki sıcaktan etkilenmemek için, kendini koruma altına almaktadır.
2- Bitkilerde aşırı sulama yapmamak için, su miktarının tayini de, pratik bir yöntemle saptanabilir. Bu yöntemde, bitki sabahleyin bitkinin ihtiyacı olarak bilinen veya tahmin edilen su ihtiyacından daha az su miktarı (örneğin 4 litre) ile, sulanır ve akşam serinliğinde yaprak durumları gözlenir. Yapraklarda pörsüme yoksa, ertesi sabah erken saatlerdeki yaprak durumları gözlenir ve yapraklarda (pörsüme varsa, bitkinin günlük su ihtiyacı 4 litre olarak belirlenir) pörsüme yoksa, akşam serinliğinde ki, yaprak durumları tekrar gözlenir. Şayet, yapraklarda pörsüme varsa, bitkinin bir buçuk günlük su ihtiyacı 4 litre olarak ortaya çıkar ve bitkinin günlük su ihtiyacı 2/3 oranında olduğundan, bitkinin günlük su ihtiyacı yaklaşık 2.66 litredir, fakat, terleme ve buharlaşma tahminleriyle bu miktar bir üst seviyeye yuvarlanarak, 3 litre olarak belirlenir. Bundan sonraki günlerde, tespit edilen bu günlük sulama suyu miktarına göre (3 litre olarak) sulama yapılır.
İkinci bir örnek şu şekilde verilebilir. Bitkimizi ilk günün sabahı 5 litre su ile suladık, sabahın erken saatlerinde ve akşam serinliğinde yaptığımız gözlemler neticesinde: Bitkimizin yapraklarında birinci gün ve ikinci gün hiç pörsüme olmadı fakat, üçüncü gün sabahı yapılan yaprak gözlemlerinde pörsümeler görüldüyse; bitkimizin günlük su ihtiyacı iki günde 5 litre ise, bir günlük ihtiyacı bunun yarısı kadardır diye hesap edilerek 2.5 litre olarak bulunur, fakat terleme ve buharlaşma tahminleriyle bu miktar bir üst seviyeye yuvarlanır. Yani, bitkimizin bir günlük su ihtiyacı 3 litre olarak belirlenir ve bundan sonraki sulamalar, buna göre 3 litre olarak yapılır. (Bu bölüm alıntıdır)
FAYDALI SU TUTMA KAPASİTESİ
Bitkinin sulanması ile, susuzluktan pörsümeye başladığı zamana kadar kök bölgesinde tutulabilen su miktarını ifade eder. Faydalı su miktarı, karışımı oluşturan yetiştirme ortamdaki partiküllerin su tutma gücüne bağlıdır.
Örneğin torfun, kaya yününe göre faydalı su tutma kapasitesi nispeten daha azdır. Ortamda kullanılan materyallerin suyu absorblama hızı da önemlidir. Örneğin perlitin su absorblama hızı düşük olduğundan, sulama suyunun yavaş yavaş ve uzun süre uygulanmasını gerektirir.
BİTKİNİZİ TANIYIN
Suyun az veya çok olmasına bitkilerin verdiği tepkiler farklıdır. Biberi ele alacak olursak, su noksanlığı çiçek eksikliği ve küçük meyvaların oluşmasına neden olurken, fazla sulamak yaprak dökülmelerine neden olur. Domateste çiçeklendiği dönemde fazla su vermek çiçeklerin dökülmesine neden olur.
Bütün bitkilerin az/çok suya karşı verdiği tepkiler farklı olabilir. Bunu tepkileri iyi bilmek gerekir
UNUTMAYIN: DOĞA BİZE HER ZAMAN BİR ŞEYLER ANLATIR. YETERKİ ONA KULAK VERMESİNİ BİLELİM...
SULAMANIN İLKELERİ VARDIR!
Öncelikle sulama istekleri dışında, sulama ilkelerini ortaya koyalım...
Çevresel şartlar sulamayı nasıl etkiler?
Sulama, hangi sistemle yapılmalı?
Hangi kurallara uyulmalı?
Daha da çoğaltabileceğimiz sorulara cevaplar bulmak adına adım adım ilerlersek;
1- Vahşi sulamadan kaçının: Vahşi sulama, hem aşırı su kaybına neden olur, hem de toprağınızın yapısının bozulmasına neden olur. Fazla sulama, bunu takip eden yoğun yağışlar ve yüksek taban suyu, toprağın ‘sodikleşme/kostikleşmesine’ neden olur. Bu tür bir ‘toprağın kimyasal yapısının bozulması’ durumunda, bunu tamir etmeden üretim yapamazsınız. Bu nedenle, ne kadar amatör bir üretim yapsanızda, ucuz yollu bir damlama sistemi veya kök çevresine yapılacak sulamaya imkan veren bir sulama sistemi kurmaya özen gösterin...
2- Malçlama yapın- Direk su tasarrufu için kullanmasanız da, malç metaryalleri kullanarak bitki kökü çevresinde oluşturacağınız ‘mikroflora’, su tasarrufu yapmanız için size ekstra bir avantaj sağlayacaktır.
3- Toprağa organik madde katın: Toprak içinde ne kadar çok organik madde birikimi fazla ise, su tutuculuğu o oranda artacaktır. Kompost veya bazı toprak kondisyonlayıcıları kullanmaya özen gösterin...
4- Toprak yapısı sulama için ideal olmalı: Toprağınız ne çok fazla su geçirgen ne de çok fazla su tutucu olmasın... Dengeli bir toprak karışımı ortaya koymaya özen gösterin... Killi yapıdaki topraklarda, su tutulur ve minareller daha iyi çözünmesi sağlanır. Mümkünse killi/minarelli bir yapıda toprak oluşumu sağlamaya çalışın...
5- Dengeli şekilde nemli tutma: Dengeli sulama, bitkinin nem ortamını ayarlar. Ancak kök atmasını ve daha güçlü olmasını sağlamak adına da biraz kuru olması iyidir.
6- Miktarı doğru ayarlama: Bitkinin ihtiyacı olan su miktarın belirlemek ve buna göre sulama yapılması gerekmektedir. (İhtiyaçlarını belirleme konusunda yukarıda bir örnekleme yaptım). Gerekli miktardan daha az sulama, yüzeyde kalacak, derinlerdeki köklerin nemi alamamasına neden olacaktır. Doğru sulama miktarı, sebzelerin hasat edilme dönemine kadar, özellikle derinlerdeki köklerin eşit oranda nemi almasına yardımcı olur.
7- Daha az sıklıkta ama derinlemesine sulama: Sıklıkla az suyla sulama yerine, derinlemesine işleyecek uzun aralıkta sulamak daha iyi neticeler verir.
8- Sulama saati önemli: Sabah erken sulamak her zaman daha iyidir. Suyun bitki tarafından rantbıl kullanılmasına neden olur. Ancak bazı bitkilerde (örneğin patlıcan) akşam sulamalarından hoşlanır, ama gece sulama bitki dibinin uzun süre çok fazla nemli kalmasına ve özellikle mantar hastalıklarına zemin hazırlamasına neden olur.
9- Yapraklara su sıçratmayın: Sulama sırasında en çok dikkat edilmesi gereken kurallardan biri, yaprakların suyla temasının önlenmesidir. Islak yapraklar bir çok hastalığı tetikleyen en büyük nedendir. Ayrıca, ıslak yapraklarda, güneşin etkisiyle yanıklar oluşabilir. Su damlaları bir mercek görevi görerek, gelen ışınların etkisini artırarak, yanıklıklara neden olur. Yaprakların üzerindeki yanıklıklar, fotosentez yapmasını ve dolayısıyla da vitamin ve enzim üretimini azaltacaktır.
10- Suyu bir anda vermeyin: Sulama sırasında, kök suyu bir anda çekemeyecektir. Bu nedenle o an yapacağınız sulamayı ikiye bölerek, kökün sudan rantabl yararlanmasını sağlayın...
11- Bitkiler tek taraflı sulanmaz: Sulamayı sürekli aynı noktadan yapmak, bitki köklerinin, suya ulaşmak için hareket geçmesine ve tek yönlü bir gelişmenin olmasına neden olur. Sulamayı sürekli, bitkinin çevresi baz alınarak yapılması gerekir.
12- Kök çevresinde su biriktirmekten kaçının: Sulama sırasında, kök çevresinde su birikmesi, köklerin boğulmasına neden olur. Bu da, bitkinin ölmesine neden olacaktır.
13- Bitki ürettiğiniz toprağa ağaç yongası karıştırın: Bu yolla, sulamadan yüzde 70’lere varan oranda tasarruf edersiniz.
14- Fazla su toprağı yıkar: Fazla su verildiği zaman, toprak içindeki makro ve mikro elementler, suyun etkisiyle alt tabaklara doğru kaymaya başlar. Bir kısmı da, aşırı suyun etkisiyle gaz haline geçerek, atmosfere yollanır.
15- Çapalama önemli: Bitkilerin su ihtiyacını gideren bir yöntemde, çapalama yapmaktır. Bir kere su veriliyorsa, diğer sulama periyodunda sulama yerine sadece çapalama yapmak faydalı olur. Bu konuda pırasada muhteşem sonuçlar alırsınız.
16- Her bitkiye aynı suyu veremezsiniz: Yetiştirdiğiniz sebzeleri aynı hatlar üzerine karışık dikim yapıyorsanız, su isteklerini iyi belirleyin ve ona göre dikimleri yapın. Mesela aynı yerde domates, hıyar, patlıcan yetiştirir ve aynı derecede su vermeye kalkarsanız, büyük sıkıntılara kapıyı aralamış olursunuz.
SEBZELERDE SULAMA PERİYODU
(Aşağıda verdiğim sebze sulama periyotları malçlama gibi bir uygulama yapılmadığı göz önünde tutularak verilmiştir. Malçlama veya yonga katılması bu süreçleri 2-3 gün oynatabilir.)
DOMATES
Domates sulama konusunda en büyük hataların yapıldığı sebze türüdür. Bir çok hastalık etmeni fazla sulamadan dolayı devreye girer, başka etmenlerin tetiklemesiyle birlikte işin içinden çıkılmaz sorunların baş göstermesine neden olur.
Genel ilke; domates suyu fazla istemez. Az sulanan domatesler daha lezzetli olur, bir çok sorunu baştan bertaraf etmiş oluruz. Ancak uzun süre susuz bırakılan domateslerde, istenmeyen durumlar baş gösterebilir. Mesela çiçek burnu çürüklüğü vb gibi...
Domates çiçekleri görüldüğü zaman sulama minimuma indirilmelidir. Bu bitkinin ‘suyu bulamıyorum, türümü devam ettirmek için bir an önce tohum vermeliyim’ demesini ve bitki tohum üretme amacıyla tetiklenirken, bizim de meyvelerinden faydalanmımıza yarar...
Domates, sulama disiplinine ciddi şekilde önem veren bir bitkidir. 5 günde bir suluyorsanız, takip eden 5 günde sulayın... 6 günde suluyorsanız, takip eden 6 günde sulayın... Bir seferinde 4, diğer seferinde 6 gün sularsanız, ritm bozulduğu için sorun çıkartmaya başlar. Unutmayın, bitkilerin de bir ritmleri vardır. Bunu bozmak istemezsiniz.
Malçlama yapmak, sulama sorunlarını bir nebze olsun ortadan kaldırırken, ‘iki çapa bir su yerine geçer’ sözünü hiç bir zaman aklınızdan çıkarmayın... Sulama yapıyorsanız, 6 günde sonra bir çapalama yapın, mevsim şartları çok zorlamıyorsa, bunu takip eden 6 gün sonra su verin...
Domatesin yapraklarından su isteği anlaşılır. Sabah saat 09.00‘dan ve akşam 18.00‘den sonra yapraklarda bir pörsüme hissediliyorsa su istiyor demektir.
BİBER
Can suyu verildikten ve bitki tamamen tutunduktan sonra, çiçeklenene kadar 2 kere su verilir. Çiçekler görüldükten sonra sulama dengeli olarak devam edilmelidir. Biberin çiçeklendiği dönemlerden sonra 3-4 gün arayla sulayabilirsiniz. Hasat ettikten yani biber kopardıktan sonra mutlaka su verin...
PATLICAN
Sudan hoşlanan bir bitkidir, ancak azdırmamak için budama yapılmasını tavsiye ederim. Azmanlaşan patlıcan ‘yaz yorgunluğuna’ meyillidir. Yazın sıcaklarda bir dönem patlıcan vermeyi keser. Bunu engellemek için, budama yapılırsa bu yorgunluk evresine girmeden süreci yönetebilirsiniz. Budama yapılmış bir patlıcana 3 günde bir su verebilirsiniz.
HIYAR
Dibinde sürekli bir nemlilik ister. Bu nedenle de mantari hastalıklara meyillidir. Hıyarda çiçekler görülmeden fazla sulama yapmamak iyidir. Can suyundan ve fidenin tuttuğuna inandığımız süreçten, çiçek açana kadar 2 kere sulanabilir. Sulama işi biraz sıkıntılı gibi görülebilir. Ne köklerin boğulmamasını isteriz, ne de dibinin kuramasını isteriz. Hem köklerin suya doyurulması hem de çok fazla olmamak kaydıyla dibinin nemli tutulmasını ister.
BEZELYE
Çiçek açana kadar düzenli sulanır, sonrasında sulama azaltılır. Hasat ediyorsanız, hasat sonrası su verin...
BAKLA
Çiçeklenme döneminden hemen önce ve dane bağlama döneminde sulanır.
MISIR
Mısır bitkisi C4 bitkilerinden biridir. Bu özelliği, yüksek ışık alan bölgelerde çok daha az suyu etkin bir şekilde kulanmasına yardımcı olur. Bu nedenle mısır, yüksek ışık alan bölgelerde yetiştiriyorsanız, su ihtiyacı çok düşük olacaktır demektir. Ancak döllenme kapasitesi (takip eden süreçte dane bağlama) aşırı sıcaklarda iyi değildir. Bu nedenle yetiştiriciliğini yaptığınız bölgenin iklim şartları, sulanmasında etkindir.
Yine de mısır için sulama periyodu istersek;
•Toprak ve iklim özelliklerine bağlı olarak; mısır bazı dönemleri itibarıyla su ihtiyacının mutlaka karşılanması gereken bir bitkidir.
•Bu dönemler şunlardır;
•1- Gübreyi sonradan verecekseniz, bu gübreleme sonrasında
•2- Çiçeklenmeden 1 hafta önce
•3- Çiçeklenme döneminde
•4-Çiçeklenmeden 1 hafta sonra, sarı olum döneminin başlangıcında, nişasta olumunu tetiklemek için…
•Sulamanın en önemli olduğu dönem çiçeklenme dönemidir. Bitki bu dönemde mutlaka sulanmış olmalıdır. Çiçeklenme dönemine ilaveten bilhassa çiçeklenme öncesi verilen suların fazla veya eksik olmasının bitki gelişimini olumsuz etkilediği dikkatten kaçmamalıdır.
•Sulama sayısı ve su miktarı bölgelere, toprak yapısına, yetişme süresindeki sıcaklığa, hava nemine gibi koşullara bağlıdır.
BAMYA
Suyu sevmez. Haftada bir bile fazla gelebilir.
ISPANAK
Ilıman dönemlerde yetiştirilir ancak, ilkbahar döneminde de yetiştirilen cinsleri vardır. Yüksek sıcaklıkta susuz kalırsa, yapraklarda sararmalar oluşur.
TAZE FASÜLYE
Bol sudan hoşlanmaz, ancak sık aralıklarla su ister. Sık aralıktan kasıt 3-4 gündür. Can suyu sonrasında, 6-7 yaprak gibi olduğunda çapalama yapılır. Bu çapalama sonrasında sulama aralığı açılabilirken, çiçeklendiği dönemde su verilmez. Çiçekten ürüne doğru geçiş yaptığı dönemde sık aralıklarla sulamak iyidir. Hasat sonrası mutlaka su verin...
KABAK
Can suyu sonrasında, kabak meyveleri görülünce sulama yapılır. Bu sulamadan 2 hafta sonra bir sulama daha yapılır. Meyveler iyice büyümeye başlayınca 3-4 günde bir sulama yapılır.
Sevgili Murat ÖZYILDIRIM ALINTIDIR