Sarımsak (Allium sativum) ya da sarmısak, Amaryllidaceae familyasına dahil olan Allium cinsinden, soğanlı bir bitki türüdür. Yakın akrabaları arasında soğan, arpacık soğanı, pırasa, Frenk soğanı ve Çin soğanı bulunur. Orta Asya'ya ve İran'ın kuzeydoğusuna özgüdür ancak birkaç bin yıllık insan tüketimi ve kullanımı geçmişi sebebiyle dünya çapında yaygın bir baharattır. Sarımsak, Antik Mısırlılar tarafından da bilinmekteydi ve hem gıda aroması hem de geleneksel ilaç olarak kullanılmıştı. Günümüzde Çin, tek başına dünyadaki sarımsak ihtiyacının yaklaşık % 80'ini karşılamaktadır.
TOPRAK İSTEĞİ
Toprak isteği yönünden seçici olmamakla beraber yetiştiricilik yapılacak alan hafif karakterli, kaymak bağlamayan alüviyal özellikte olmalıdır. pH’sı nötr veya nötre yakın kumlu-tınlı, organik maddece zengin topraklarda daha iyi sonuçlar alınır.
TOPRAK HAZIRLIĞI
Taze çiftlik gübresi kullanmaktan kaçınılmalıdır. Dikimden en az 3 ay önce yanmış çiftlik gübresi ile dekara 3-4 ton gelecek şekilde gübrelenmesi ve gübrenin 25 cm derinliğe sürümle karıştırılması gerekir. Kış döneminde mümkünse ikinci bir sürüm yapılmalıdır.
Başarılı bir yetiştiricilik için dikim öncesi yapılan toprak işlemesiyle dekara saf olarak 7-8 kg Azot, 10 kg Fosfor ve 20-25 kg Potasyum toprağın 10-12 cm derinliğine karıştırılmalıdır. Bitkiler 30-40 cm boy aldıktan sonra dekara 12-13 kg Potasyum nitrat verilmelidir.
DİKİM
İlimiz Erbaa ve Niksar ovaları şartlarında dikim zamanı Şubat ayı başı, Kazova şartlarında Şubat ayı sonu, yüksek kesimlerde Mart ayı içerisinde yapılır.
Dikimde kullanılacak dişlerin bulunduğu sarımsak başları genel özelliklerine bakılarak seçilir ve dişleri ayrılır. Daha sonra iriliklerine göre 2-3 grupta toplanır. Dişleri ayırma esnasında zarar görenleri çıkartılır ve kullanılmazlar. Gruplandırılan dişler ayrı partiler halinde dikilmelidir. Bu yapılmazsa gelişme ve olgunlaşma yeknesak olmaz, üretilen başlar irili ufaklı olur. Dişler kapama olarak veya ya da 120 cm genişliğinde hazırlanan ve aralarında 30 cm gezinti yolu bırakılan tahtalara dişlerin uçları görülecek şekilde elle tek tek dikilirler. Dişlerin ters dikilmemesine özen gösterilmelidir. 1 m² alana baş sarımsak üretiminde 80-100 adet diş dikilir. Bu değerle dekara kullanılacak diş miktarı diş iriliğine bağlı olarak 60-80 kg arasında değişir. Yabancı otlardan temiz bir tarlada dişler arasındaki dikim mesafesi 10-12 cm olarak verilir. Yabancı ot sorunu olan tarlalarda sıravari dikim yapmak ve sıralar arasında yabancı otla mücadelenin kolaylaştırılması için 25-30 cm sıra arasına 6-8 cm sıra üzeri mesafe ile dikim yapmak gerekir.
ÇAPALAMA
Dikimden sonra dişler hemen kök ve sürgün meydana getirerek gelişirler. Bitkiler 15-20 cm boy aldıklarında yabancı ot gelişmesini önlemek ve bitkilerin daha iyi gelişmesini sağlamak için 3-4 cm derinliği geçmeyecek şekilde yüzeysel bir çapa yapılır.
Hafif karakterli topraklar ile yabancı ot sorunu olmayan tarlalarda çapalamaya da gerek kalmaz. Çapalama oldukça emek isteyen bir iştir. Sarımsakta maliyeti etkileyen en önemli unsur üretim materyali (dişler), dikim ve çapalama işçilikleridir. Bu kalemde yapılacak tasarruflar maliyeti önemli ölçüde azaltacaktır.
SULAMA
Yetiştiricilik döneminde yağan yağış su ihtiyacını karşılamaz ise, sızdırma metodu ile sulama yapılmalıdır. Sızdırma amacı ile boğaz doldurma işlemi yapılması gerekir.
GÜBRELEME
Bitkiler 30-40 cm boy aldıklarında 7-8 kg azotla beraber verilmesi gereken potasyum, potasyum nitrat olarak yapraklara değmeyecek şekilde 2-3 parti halinde toprak yüzeyine serilerek üzerinden su verilir.
MÜCADELE
Sarımsaklarda üretimi sınırlayan en önemli zararlı Kök Ur Nematodlarıdır. Bu nedenle bu zararlıyla bulaşık dişlerle ve bulaşık alanlarda sarımsak üretimi yapılmamalıdır. Zira nematodla bulaşık arazinin temizlenmesi çok zor ve maliyeti çok yüksek olan bir iştir.
Baş oluşturma döneminde etkili olan mantari hastalıklar önemli zararlara yol açarlar. Özellikle bu dönemde yağış alan bölgelerde dikim ve dolayısıyla baş oluşumu geciktirilerek korunmalıdır. Zorunlu hallerde fungusidlerle mücadele yapılır.
HASAT
Sarımsaklarda hasat bitkinin yapraklarının iyice kurumaya başladığı dönemde yapılır. Sarımsaklar hevenkler halinde asılarak depolanacaksa hasatta yaprakların tam olarak kuruması beklenmez, bitkilerde örmeye imkan verecek şekilde solduğu dönemde yapılır.
Hasat genellikle çapa ile yapılmaktadır. Sıravari dikim yapılmış ise soğan hasat makineleri ile de hasat yapılabilir. Hasat edilen sarımsaklar kurumak üzere birkaç gün süre iel tarlada bırakılır. Sonra yapraklar ovularak uzaklaştırılıp depolanır veya pazarlanır. Hasat miktarına etki eden faktörlerin başında diş seçimi gelmektedir. Mümkün olduğu kadar az sayıda ve daha iri diş meydana getiren, düzgün şekilli, çeşidin özelliğini taşıyan başlar tohumluk materyal olarak alınmalı ve 18-20 ºC sıcaklıklarda saklanmalıdır. Depolama sıcaklığı 15 ºC’nin altına düşerse çiçek sürgünü meydana getirme oranı önemli ölçüde artar.
